Sint Jan van de grote fles

Blog 15

Beste lezers van mijn blog,
Urenlang ben ik bezig geweest om voor deze blog een beeldverslag te maken van de reis die Margje en ik maakten rond de Pinksterdagen door het binnenland van Espírito Santo. Een beeldverslag met foto’s, film, tekst en liefst ook nog muziek en een voice over. Het was leuk om te proberen maar uiteindelijk ben ik gefrustreerd gestopt. Computerles heb ik niet gehad en ik kijk dan ook jaloers naar die jongeren die de vrolijkste en mooiste filmpjes op YouTube kunnen plaatsen. Theo was mijn eerste coach en leerde mij de eerste beginselen van de computer en tekstverwerken. Hij riep steeds: “Geen angst hebben, gewoon doen, je kunt niets kapot maken, blijven proberen”. Dat heb ik gedaan, maar nu ben ik toch echt afgehaakt en accepteer dat ik nog onvoldoende digitale kennis heb voor zoiets als een beeldverslag met alles er op en er aan. Ik laat het maar voor wat het is. Daar komt nog een motief bij, dat ik toch nooit de werkelijkheid goed en zuiver over kan laten komen. Wat ik doorgeef van deze reis is mijn subjectieve werkelijkheid met mijn gevoel en emotie. Zoals wij jarenlang brieven schreven uit Brazilië naar mijn vader en moeder, broers en zussen, zo schrijf ik nu een blog met wat foto's.

Deze en de volgende blog gaan over onze Pinksterreis door het binnenland van Espirito Santo waar veel nakomelingen wonen van de Zeeuwen die tussen 1858 en 1862 zijn geëmigreerd naar Brazilië en hier terecht kwamen. Onvoorbereid en vol verwachting door de schone beloften die hen gedaan waren kwamen zij aan en werden gedropped in het atlantisch oerwoud aan de kust. 

Reis door Espírito Santo

Na de officiële première van “Febre Brasileira” in Vitória, brengen Margje en ik de documentaire naar de spelers in de film, de nakomelingen van de Zeeuwen, "Os Capixabas Holandeses". We gaan naar Melgaço, Alto de Jequetiba, São João de Garrafão, em met Pinksteren naar de Comunidade Holandinha.
Met de bus reizen we naar Domingos Martins, waar Anivaldo, Maria en dochter Tânia ons verwelkomen. Een blij en hartelijk weerzien na 8 jaar. We drinken koffie bij “Fritz en Frida". Het is meteen duidelijk dat hier veel afstammelingen wonen van Duitse en Pommerse emigranten. Met de auto rijden we door naar het district Melgaço. 

Anivaldo is pastor van de Lutherse kerk (IECLB) in Melgaço. We leerden hem kennen eind jaren 70. Hij praktiseerde samen met collega’s de “pastoral de convivência”, samen-levingspastoraat. 
Toen wij vertrokken uit Espírito Santo en Holanda en naar Nederland terugkeerden in mei 1983, nam hij een deel van ons werk over en ging in Holanda als daggelder meewerken met de boerenfamilies tegen kost en inwoning. Geen auto, geen vast salaris, geen huis van de kerk. Maar wel intiem en intensief contact met de families en vele, vele gesprekken, individueel en in groepsverband. (een beetje vergelijkbaar met het straatpastoraat bij ons) Hij koos bewust om als theoloog mee te werken op het land, temidden van de mensen die gezien werden als armlastig, lui en ongeletterd, zoals zij ook te boek stonden in Zeeland voor zij in 1858 uit Nederland vertrokken. Vanaf die tijd hebben wij contact met hem en Maria gehouden. Anivaldo heeft, zoals de documentaire laat zien, bijzondere interesse in de geschiedenis van de Zeeuwen.

Antônio Schaffel

Het regent en het is koud. We vragen ons af of we wel op weg kunnen gaan naar Alto Jequetiba over de zandwegen die uitgehakt zijn in de vaak steile heuvels. We willen naar Antônio Schaffel, één van de geïnterviewden in de film. We gaan op weg en zien wel waar de auto strandt. We komen er met slechts een enkele slippartij vanaf en worden door Antônio en zijn vrouw Flozina Ratzke Schaffel warm ontvangen met koffie en brood in door een houtfornuis heerlijk verwarmde keuken.

Over Holland en Zeeland wil hij alles weten en hij blijft vragen stellen. Merkwaardig dat wij hem en zijn vrouw in de jaren dat wij er werkten nooit hebben ontmoet. Antônio is zeer verrast met de dvd. Hij kon de première niet bijwonen in Vitória en had de film nog niet gezien en wil die meteen bekijken. 

Naar São João de Garrafão 

De grote fles

De volgende dag rijden we dwars door het binnenland van Espírito Santo naar São João de Garrafão (Sint Jan van de grote fles). De streek rond Garrafão noemt men de “mata fria” de koude grond omdat het op 1000 meter hoogte in de heuvels ligt. Voor de Hollanders een mooi klimaat. Wij kwamen hier in 1975 voor het eerst en ontmoetten o.a. de families Isaac Lauwers, Abraham Lauret en de weduwe Boone en haar kinderen. De Zeeuwen waren hierheen getrokken vanuit Holanda, waar de grond schaars werd en hier nog volop goede grond te vinden was. 

O Armazem do povo

In Garrafão zijn wij in 1976 met drie pastores en enkele studenten theologie, waaronder Anivaldo Kuhn, mee gaan werken aan de opzet van basisgroepen en gemeenschappen. Het was toen een verlaten en soms geïsoleerd gebied. Met regen niet te bereiken. Het schooltje was vaak gesloten omdat er geen onderwijzer(es) naar dit gebied wilde komen. Geen medische post en slechts één telefoonpost. De families moesten zien te overleven in een verstikkend feodaal systeem onder een militair regiem dat vakbonden, samenscholingen, studentenbonden verbood. Een veiligheidsdienst controleerde tot in de kleinste hoeken en gaten van het binnenland of er geen subversieve activiteiten werden gepleegd. Onder de paraplu van de kerk riepen de pastores groepen families op om bijeen te komen, voor een 'culto' aan huis  schijnbaar zeer vrome bijeenkomsten bij de families thuis, maar in werkelijkheid gesprekken die de bewustwording konden bevorderen. Isaac Lauwers en Abrahão Lauret waren voortrekkers van de basisbeweging in Garrafão. 
Door die bijeenkomsten, groeide na maanden het idee in de groepen een volksmagazijn op te richten, een ‘Armazem do povo’, een kleine coöperatie. 
Het Magazijn was een stimulans om meer en meer samen te gaan werken. Er kwam een mini-tractor uit Duitsland, later een vrachtauto uit Duitsland en Nederland samen. Zo groeide het Magazijn uit naar een kleine coöperatie en werd een belangrijke plek voor ontmoeting en gesprek. De enige opkoper in de streek zag toen met lede ogen aan dat de kleine boeren met hun producten zijn magazijn voorbij reden en hun bonen en mais loste in hun "Armazem do povo". Door middel van de vrachtauto die hun producten naar de markt in de stad bracht werden zij zich bewust van hoe zij in het verleden werden uitgebuit. 
  

Bijeenkomst in het Armazem do Povo

Ik zie een beetje op tegen het bezoek aan Garrafão. In 2008 waren we er ook om ons boek te brengen "Os Capixabas Holandeses" en we dachten dit is ook ons afscheid van de mensen hier. Uit de vorige reizen weet ik dat de 40 basisgroepen niet meer bestaan en het Armazem do povo ter ziele is gegaan. Toen de vrachtauto gestolen werd was het afgelopen. De tijd staat niet stil. Wat wij deden had in die tijd zeker betekenis voor de kleine boerenfamilies en "meieiros" (landarbeiders zonder grond die werken bij een grondbezitter voor de helft of nog minder van de oogst) Het was zinvol omdat er een proces op gang kwam van ontdekken en langzaam opstaan uit de verlammende situatie van onderdrukking en achterstelling. De basisgroepen hielpen mee om uit het feodale systeem en uit het individuele isolement te komen. Om op een andere manier te kijken naar de samenleving en de kerk. Het waren oefeningen van democratie in een wereld waar alleen de generaal, de onderwijzer en de dominee het voor het zeggen hadden. Het gaf een mogelijkheid om "christen te zijn van dag tot dag".

O Cristão no dia a dia

Het "Armazem do povo" staat er nog. Tot onze verrassing staat binnen nog steeds op de muur geschilderd: “O cristão no dia a dia”,  het thema van de synode die we er hielden in 1981. Het was een bijzondere kerkvergadering want deze werd niet in de kerk gehouden, maar in het Magazijn! Ik vertel dit aan de mannen die daar aan het werk zijn. De geschiedenis is hen niet helemaal bekend. Ja, ze weten wel dat het gebouwtje van de parochie is, maar hoe dat is gekomen?

 
Het is nu geen coöperatie meer van het volk, maar wel nog steeds dienstbaar aan de kleine boeren want er staat een grote bonen-sorteermachine van de gemeente. Vroeger werden de geoogste boontjes, gesorteerd met de hand door de hele familie en met name de kleine kinderen werden daarvoor ingezet.

Madalena Boone

Arjan van Westen en Monique Schoutsen hebben op de hoes van de dvd een foto gezet van Madalena Boone en haar man Floriano Pioto. Enkele weken voor de première van de film is in Vitória Floriano na een kort ziekbed overleden. Madalena en haar dochter Madalena ontvangen ons hartelijk. Zij vertellen over de ziekte van man en vader en de problemen die zij hadden om een goed plekje voor hem te krijgen in het ziekenhuis. Toen de artsen het noodzakelijk vonden dat hij op de Intensive Care moest worden opgenomen, was er geen ruimte. Ook andere ziekenhuizen gaven geen ruimte. Met behulp van een advocaat van de landarbeidersbond hebben zij een plek op een IC van een ziekenhuis af kunnen dwingen. Zo worden wij geconfronteerd met de nog steeds belabberde en zwakke gezondheidszorg in Brazilië. Madalena vindt het goed en ook mooi dat zij met haar man op de hoes staat.
  

Presentatie Febre Brasileira

Leonora Boone heeft een presentatie van de documentaire georganiseerd in de familieschool. Een landbouwschool met internaat. De kinderen ( 12-18 jaar) komen een week naar school, gaan vervolgens een week naar huis met praktijkopdrachten. Zo wordt wat zij leerden op school overgedragen in de familie. Terug in de schoolweek worden de ervaringen uitgewisseld. Een prachtig systeem dat heel veel jongeren de gelegenheid biedt om te studeren maar ook te blijven werken en de families leren op deze manier nieuwe technieken. 

Voor de presentatie zitten de leerlingen al een half uur van te voren klaar. Ik geef een kleine inleiding op de film terwijl ik me af vraag of ze het zullen volhouden om 80 minuten stil te blijven zitten. Maar toch. Ze blijven geboeid van begin tot eind. Zelfs gedurende de aftiteling met het lied in het Zeeuws van Broeder Dieleman blijven ze zitten kijken en luisteren. Groot applaus volgt voor de filmmakers Monique Schoutsen en Arjan van Westen. Na het applaus staat de heer Fontan op in het publiek en vraagt het woord. Hij is de advocaat in Afonso Cláudio met een klein kantoor in Garrafão. Hij looft met mooie maar gemeende woorden de film en het boek. De geschiedenis van de Hollanders in Garrafão, die hij ook als cliënten heeft, is voor hem een ontdekking. Hij onderstreept nog eens het grote belang om je eigen 'roots' te kennen en die vooral ook door te geven aan de volgende generaties. Dat is vindt hij prachtig gelukt met boek en film.

Ook pastor Geraldo Gruzmann staat op. Hij had gelezen in het boek over de Hollandse bierbrouwer van der Kamp in Santa Leopoldina. Deze had een bloeiend bedrijf maar toen hij overleed en de zoons het bedrijf wilden voortzetten was het recept van het speciale bier verdwenen. Nooit is het meer terug gevonden. De pastor was zo nieuwsgierig geworden dat hij zich in die geschiedenis is gaan verdiepen en met meer gegevens alsnog is gaan zoeken tot in Duitsland, maar zonder resultaat. Zou iemand ooit het recept vinden?  

Madalena Boone ontvangt een ere-plekje vooraan

Enkele jongeren kwamen naar voren om nog wat na te praten en vertelden over hun ouders en voorouders. 







Na afloop vertelde Leonora dat alle leerlingen die nieuw op school komen als eerste taak mee naar huis krijgen om met de familie een stamboom te maken.

De Pinksterdagen brengen we door in de Comunidade Holanda. Daarover in blog 16

Wie nieuwsgierig is geworden naar 
de documentaire Braziliaanse Koorts of/en de Braziliaanse uitgave Febre Brasileira kan deze bestellen. 
e-mail: info@braziliaansekoorts.nl
€ 15,00





Wij hebben nog een aantal boeken "Op een dag zullen ze ons vinden" en "Os Capixabas Holandeses" in huis. Is niet meer in de boekhandel.
Wil je een boek kopen, 
even een mailtje naar: 
holandinhaemvista@gmail.com

€ 15,00